منطقه شرق آسیا در سال 1390 شاهد تحولات مهمی بود كه هر كدام خود به تنهایی نقطه عطفی در روندهای آینده كشورهای این منطقه به شمار می آیند. همچنین رویدادهایی در شرق آسیا به وقوع پیوست كه در نوع خود تحولات قابل توجهی در بستر روندهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی كشورهای منطقه محسوب می شود.

** مرگ رهبر پیونگ یانگ؛ مهمترین تحول شبه جزیره كره

..................................................................................

اعلان خبر در گذشت 'كیم جونگ ایل' رهبر كره شمالی، در روز 26 آذرماه مهمترین رویداد سال جاری شبه جزیره كره به شمار می رود. در شرایطی كه ایل با وقوف به شرایط جسمی و بیماری خود از حدود یك سال پیش، برای انتقال بی درد سر قدرت به جانشین خود تمهیدات لازم را اندیشیده بود، اما با توجه به ختم شدن همه چیز به رهبر اقتدارگرای كره طی 17 سال حكومت وی در پیونگ یانگ، كره ای ها تا چند روز در شوك اعلان خبر مرگ ایل به سر می بردند.

بر خلاف گمانه زنی های برخی رسانه ها، مقامات و نیز صاحب نظران غربی در زمینه آغاز بحران حاكمیتی در كره شمالی پس از مرگ ایل، 'كیم جونگ اون' كوچكترین پسر رهبر كره به عنوان جانشین از پیش برگزیده شده، زمام امور را در دست گرفت و ارتش و حزب كمونیست وفاداری خود را به او اعلام كردند.

هر چند كیم جونگ اون در اولین اعلان مواضع خود در خصوص سیاست های آینده دولت پیونگ یانگ، احتمال هر گونه تغییر جدی در راهبردها و رویكردهای كره شمالی را رد كرد، اما برخی ناظران معتقدند كه دستكم تا زمان تجمیع اقتدار در دستان رهبر جدید، نخبگان حاكم سیاسی و نظامی از جایگاه و قدرت خود برای تاثیرگذاری بر تحولات آینده كشور حداكثر استفاده را خواهند برد. این موضوع سبب خواهد شد تا الیگارشی نخبگان مذكور به دلیل تنوع نسبی نظرات و مواضع، میزانی كنترل شده از تغییرات محسوس را در سیاست های كره شمالی به وجود آورد.

بر این اساس انتظار می رود كه پی گیری مذاكرات هسته ای شش جانبه پیرامون مساله هسته ای پیونگ یانگ كه در زمان حیات ایل تعلیق شده بود، بار دیگر در دستور كار سیاسی كره شمالی قرار گیرد. همچنین حساسیت ها و واكنش های شدید و بحران زای پیونگ یانگ به فعالیت های مشترك نظامی سئول و واشنگتن نظیر رزمایش های متعدد به شكل محسوسی كاهش یابد و جنبه تبلیغاتی و رسانه ای تهدیدات رهبر جدید نسبت به شعله افروزی جنگی تمام عیار در شبه جزیره و حتی سراسر منطقه شرق آسیا برمولفه های واقعی چنین تهدیداتی پیشی گیرد.

سال 1390 را می توان سال پی گیری برنامه های گسترده و مشترك نظامی كره جنوبی با آمریكا دانست. دو كشور در اوایل اسفند ماه 1390 در سواحل غربی كره یك رزمایش مشترك دریایی با هدف افزایش توان نظامی برگزار كردند. این رزمایش نظامی كه در نزدیكی آب‌های مورد مناقشه دو كره برگزار شد به شدت از جانب كره شمالی محكوم شد و باعث آماده باش كامل نیروهای نظامی دو كشور و همچنین حضور رهبر كره شمالی در نواحی مرزی این كشور به منظور نظارت بر آماده باش كامل ارتش شده بود.

كره جنوبی و آمریكا در سال 1390 رزمایش های متعددی را برگزار كردند كه از جمله مهمترین آن ها می توان به رزمایش بزرگ هوایی اوایل خرداد ماه و رزمایش سالانه 10 روزه در اواسط مرداد ماه اشاره كرد.

روابط كره جنوبی و آمریكا علاوه بر همكاری های مشترك نظامی و امنیتی در محوری چون تعاملات اقتصادی نیز شاهد نقطه عطفی چون تصویب پیمان تجارت آزاد سئول – واشنگتن بود. بر اساس توافقنامه مزبور كه در اواسط آذرماه به رغم مخالف گسترده احزاب و گروه های مخالف و شمار قابل توجهی از شهروندان كره جنوبی در پارلمان این كشور به تصویب رسید آمریكایی ها توانستند به موقعیت برتری در صادرات كالاهای آمریكایی به كره جنوبی به ویژه در صنایع ماشین سازی دست یابند و در عوض امتیاز متقابلی را به طرف تجاری واگذار نكنند.

همچنین در این سال كره جنوبی در كنار دیگر قدرت های اقتصادی شرق آسیا از جمله ژاپن هدف فشارهای گسترده آمریكا و كشورهای غربی قرار گرفت تا تعاملات اقتصادی خود را با جمهوری اسلامی ایران به شدت محدود نماید.

** رقابت های انتخاباتی سال گذشته در شرق آسیا

.........................................................

سال 1390 را می توان سال رقابت های انتخاباتی در كشورهای جنوب شرقی آسیا دانست. در این پیوند می توان به انتخابات پارلمانی تایلند و تایوان و انتخابات ریاست جمهوری سنگاپور اشاره كرد.

هر چند در جریان انتخابات پارلمانی اواخر دی ماه تایوان، حزب حاكم 'كومین تانگ' توانست با پیروزی بر رقبای سیاسی، حضور خود را در قدرت تمدید كرده و نگرانی های پكن را در خصوص ابهام در سرنوشت تحولات آینده این كشور بر طرف نماید، اما در تایلند مخالفان توانستند بر حزب حاكم غلبه كنند.

پنج سال پس از كودتایی كه منجر به سقوط دولت و فرار 'تاكسین شیناوات' شد، در تیرماه سال 1390' ینگلوك شیناواترا' خواهر نخست وزیر بركنار شده توانست با رهبری جریان های اپوزسیون، حزب حاكم مورد حمایت نظامیان را در انتخابات شكست دهد.

در مالزی و میانمار نیز فضای سیاسی سال گذشته متاثر از انتخابات اصلی و میان دوره ای پارلمان این دو كشور بود. به موازات اوج گرفتن رقابت های چهره هایی چون 'انور ابراهیم' و رهبران احزاب اسلام گرا با نخبگان حزب حاكم 'آمنو'، موافقت دولت مورد حمایت نظامیان با خارج شدن 'آنگ سان سوچی' رهبر مخالفان میانمار از حصر 15 ساله سیاسی و آغاز فعالیت های دوباره سیاسی نقطه عطفی در تحولات این كشور آسیای جنوب شرقی به شمار می رود.

** ژاپن هم چنان درست به گریبان با پیامدهای سونامی

...............................................................

وقوع سونامی و زلزله در 21 اسفند ماه 1389 به عنوان بزرگترین حادثه طبیعی در پنجاه سال اخیر ژاپن دارای پیامدهای قابل توجهی بود كه در سال 1390 به عنوان یكی از مهمترین مولفه تاثیر گذار بر تحولات سیاسی و حتی اقتصادی- امنیتی این كشور پدیدار گشت.

مهمترین این پیامدها بحران ناشی از آسیب های وارد شده بر تاسیسات هسته ای 'فوكوشیما' بود كه به عنوان عنصری كلیدی در ادعاهای منتقدان دولت 'نائوتوكان' نخست وزیر وقت ژاپن، دلیلی بر بی كفایتی مدیریتی كان قلمداد می شد.

بحران هسته ای ژاپن در كنار چالش های بی شمار ناشی از ركود شدید اقتصادی نائوتوكان را به ناچار مجبور به كناره گیری كرد تا 'یوشیهیكو نودا' وزیر اقتصاد كابینه سقوط كرده، جانشین وی در سمت نخست وزیری و رهبری حزب دموكرات شود.

موضوع دیگری كه در تحولات سال گذشته ژاپن شایان ذكر است موضوع خروج نظامیان آمریكایی از پایگاه های مجموعه جزایر 'فوكوشیما' است. پس از گفتگوهای مقامات آمریكایی و ژاپنی بر سر بازنگری پیمان استقرار نیروهای آمریكایی در خاك ژاپن، تفاهم نامه ای بین دو طرف در 15 بهمن ماه به امضا رسید تا بر اساس آن نزدیك به پنج هزار تفنگدار آمریكایی به پایگاه های ارتش آمریكا در خلیج گوام واقع در اقیانوس آرام انتقال یابند.

** تشدید رقابت های راهبردی آمریكا و چین

..................................................

در جریان بازنگری دكترین نظامی ایالات متحده آمریكا در اواسط دی ماه، اشاره مستقیم به تهدیدات فزاینده افزایش قدرت نظامی چین برای هژمونی امنیتی آمریكا در منطقه شرق آسیا موجب شد تا هماوردی نظامی- راهبردی پكن و واشنگتن نمود رسمی یابد.

در راستای این دكترین، واشنگتن فعالیت های دیپلماتیك خود را در راستای تحكیم پایه های سیطره نظامی بر شرق آسیا به میزان چشمگیری وسعت داد و رایزنی های خود را با دولت های منطقه برای تمدید ماموریت یگان های نظامی و در اختیار گرفتن پایگاه های جدید با جدیت بیشتری ادامه داد.

واشنگتن با استفاده از شكاف های موجود در تعاملات و رقابت های نظامی- امنیتی و سیاسی دولت های منطقه با پكن توانست تا حدی در مسیر تحدید قدرت فزاینده چین پیش رود.

به دنبال توافق آمریكا و فیلیپین در جریان مذاكرات روز هفتم بهمن ماه برای توسعه حضور نظامی آمریكا در فیلیپین و اعزام هواپیماهای جاسوسی به این كشور، واشنگتن نشان داد كه به دنبال پوشاندن جامه عمل بر تن مولفه های سیاست محدود سازی چین است. این در حالی بود كه پارلمان فیلیپین در سال 1369 با تصویب قانونی به برچیدن پایگاه های نظامی دایمی آمریكا از این كشور رای داده و اجازه حضور دوره ای و موقت سربازان آمریكایی را در فیلیپین تنها محدود به برگزاری مانورهای مشترك بود.

به رغم مخالفت های مردمی با تصمیم مذكور دولت مانیل، آمریكایی ها در اواسط اسفند ماه تصمیم خود در زمینه تاسیس یك پایگاه نظامی دریایی جدیددر جزیره فیلیپینی 'پالاوان' را آشكار كردند.

همچنین علاوه بر توافقات واشنگتن با مقامات استرالیایی برای افزایش یگان ها و تجهیزات نظامی در این كشور در سال گذشته، آمریكایی ها نشان دادند كه سیاست افزایش پایگاه های نظامی را در سراسر منطقه شرق آسیا را دنبال می كنند و قصد دارند در كشورهایی چون سنگاپور نیز نسبت به تاسیس پایگاه نظامی اقدام كنند.

گفتنی است كه هماوردی آمریكا با چین تنها محدود به عرصه های نظامی و امنیتی نبود. جزیره 'بالی' اندونزی در سال گذشته به دلیل میزبانی نوزدهمین نشست سران كشورهای عضو سازمان همكاری های اقتصادی جنوب شرق آسیا 'آ.سه.آن' وشركای گفتمانی آن از جمله چین وكره جنوبی ،ژاپن و هند وآمریكا ، در كانون خبری جهان قرار گرفت . بویژه آنكه برای نخستین بار رییس جمهوری ازآمریكا نیز به این نشست دعوت شده بود .

اگرچه اوباما با اظهارات تفرقه آمیز خود در این نشست ، تلاش كرد كه كشورهای عضو آ.سه .آن را به رویارویی با چین سوق دهد اما واشنگتن نتوانست به اهداف خود در این زمینه دست یابد. نمود این ناكامی واگذاری ریاست دوره ای آ.سه.آن به میانمار بود كه از ابتدا مخالفت های مداخله جویانه آمریكا را برانگیخت.

افزایش چشمگیر بودجه نظامی چین به رقم قابل ملاحظه بیش از صد میلیارد دلار كه در اجلاس سالانه كنگره خلق چین اعلام شد، پاسخ چین به اقدامات واشنگتن برای محدود سازی دامنه قدرت نظامی- امنیتی چین در شرق آسیا بود كه در كنار افزایش توان سایبری، اتمی و موشكی و همچنین تجهیزات دفاع دریایی و هوایی بر نگرانی های آمریكا در منطقه افزود.

** شرق آسیا همچنان شاهد كاهش رشد اقتصادی كشورهای منطقه

...........................................................................

پس از آن كه برای اولین بار طی دهه گذشته 'ون جیابائو' نخست وزیر چین در اجلاس سالانه كنگره خلق اعلام كرد كه رشد اقتصادی این كشور به نرخی تك رقمی تنزل كرده است، آشكار شد كه حتی غول اقتصادی آسیا نیز از پیامد های نامطلوب بحران جهانی اقتصاد بركنار نمانده است.

آمار های موجود در سال گذشته نشان از كاهش عمومی سطح رشد اقتصادی در كشورهای منطقه دارد. بر اساس آمار معتبر نهاد های اقتصادی بین المللی و منطقه ای، چین با تولید ناخالص داخلی 3/11 تریلیون دلاری دارای رشد اقتصادی متوسط 5/9 درصدی بوده است. كره جنوبی به عنوان سومین قدرت اقتصادی منطقه با ساختار اقتصادی كه تولید داخلی آن حدود 5/1 تریلیون دلار در سال 2011 بوده، رشدی معادل 9/3 درصد داشته است.

رشد اقتصادی كشورهایی مانند سنگاپور، تایوان، هنگ كنگ، تایلند، مالزی و فیلیپین نیز به ترتیب نزدیك به 3/5، 1/5، 6، 5/1، 2/5، 7/4 درصد برآورد شده است كه نشان دهنده دو نكته اساسی است. نخست اینكه رشد اقتصادی اغلب كشورهای منطقه نسبت به سال میلادی گذشته كاهشی محسوس را نشان می دهد و دوم اینكه ساختارهای اقتصادی منطقه ای كه با چین روابط تجاری- اقتصادی نزدیك تری داشته اند بیشتر از آثار و پیامدهای نامطلوب بحران بین المللی در امان مانده اند.

واما شدید ترین افت اقتصادی منطقه را در سال 1390 ژاپن به نام خود ثبت كرد. بر اساس آمار اقتصادی اعلان شده در پایان سال میلادی 2011 مشخص شد كه رشد اقتصادی ژاپن به رقم منفی نیم درصد (5/0-%) رسیده است.

ارقام ارایه شده به وسیله وزارت دارایی ژاپن در سال 2011 میلادی نیز نشان می دهد كه به ازای رشد 12 درصدی واردات این كشور، صادرات ژاپن شاهد كاهشی سه درصدی به نسبت سال گذشته و برای نخستین بار طی سه دهه اخیر تراز تجاری این كشور منفی بوده است.

در نقطه مقابل ژاپن، كشوری چون اندونزی با بالاترین میزان رشد اقتصادی معادل 4/6 درصد در منطقه، در سال میلادی 2011 توانست اهداف پیش بینی شده اقتصادی خود در این سال را محقق كند و با توجه به رشد اقتصادی مناسب، برخی از چشم اندازهای اقتصادی خود را در سال آینده را ارتقا دهد.

در زمینه عوامل تاثیر گذار بر كاهش نرخ رشد اقتصادهای ملی منطقه شرق آسیا، كارشناسان مسائل اقتصادی بین المللی، علاوه بر تسری پیامدهای زیانبار بحران جهانی به منطقه شرق آسیا، حوادث طبیعی سال گذشته همچون سیل ویرانگر تایلند و تداوم آثار نامطلوب سونامی عظیم ژاپن را نیز مولفه های تاثیر گذاری معرفی كرده اند.

به هر ترتیب بررسی رخدادهای سال گذشته منطقه شرق آسیا و رصد روند این تحولات ناظر بر این واقعیت است كه تقابل ها و هماوردی های راهبردی در منطقه به سوی دو قطبی شدن آشكاری پیش می رود. از یك سو چین به هدفی جز افزایش قدرت ملی خود در همه سطوح و زمینه ها نخواهد اندیشید و از سوی دیگر واشنگتن از هیچ تلاشی برای محدود سازی این قدرت یابی فزاینده فروگذار نخواهد كرد.

طی سال های اخیر سطح تقابلات بیشتر به هماوردی با متحدان امنیتی- نظامی آمریكا در شرق آسیا محدود می شد، اما رشد قدرت چین و افزایش تعاملات و همگرایی های اقتصادی با شركای منطقه ای، ضمن كاهش بحران های منطقه ای، سطح فرامنطقه ای هماوردی چین و آمریكا را آشكارتر ساخت.

از سوی دیگر به موازات افزایش چالش های اقتصادی كشورهای منطقه، روند تحولات منطقه نشان می دهد كه دغدغه های دموكراتیك در نزد ملت های شرق آسیا در حال رشد است. عقب نشینی های سیاسی چند دولت مورد حمایت نظامیان در برابر خواست مخالفان نمودی از این روند قلمداد می شود.

صرف نظر از رخداد های پیش بینی نشده و با توجه به بررسی آنچه در سال گذشته در آسیای شرقی روی داد می توان انتظار داشت كه سال 1391 نیز برای منطقه شرق آسیا آبستن رویدادهای مهم و تاثیر گذاری در روندهای كلان منطقه ای باشد.

تحقیق**م.م.ك**